COLUMN - De Bevrijding in Nederlands-Indië

De Tweede Wereldoorlog had niet alleen in Nederland grote impact. Ook in het toenmalige koloniale gebied Nederlands-Indië waren de gevolgen immens. Komende week vindt in Den Haag de jaarlijkse Herdenking 15 Augustus 1945 plaats waarbij alle slachtoffers van de Japanse bezetting worden herdacht. Onze columniste GT Rovers schreef onderstaande column over de bevrijding van Nederlands-Indië.

Op 15 augustus 1945 hoorden miljoenen Japanners voor het eerst in de Japanse geschiedenis de stem van hun keizer, die een verklaring op de radio voorlas. Deze was van tevoren op een langspeelplaat opgenomen. De keizer deelde mee dat het kabinet was afgetreden, dat enige hoge militairen sepuku (rituele zelfmoord) hadden gepleegd en Japan de oorlog verloren had. Wat hij daar overigens niet bij vertelde was dat die hoge militairen het niet eens waren geweest met zijn besluit tot capitulatie en een coup hadden willen plegen. Vervolgens zei hij dat alle Japanse militairen zich moesten overgeven en de bevelen moesten opvolgen.

Republiek werd uitgeroepen

Hoe bijzonder dit historische feit ook was, het betekende niet dat de bevolking in Nederlands-Indië gelijk hossend en zingend over straat ging. Ook werden er nauwelijks vlaggen gehesen en de bevolking vloog ook niet huilend van blijdschap de geallieerden om de nek zoals dat drie maanden daarvoor in Nederland wel was gebeurd. Er waren in de verste verte geen geallieerde troepen in de straten te bekennen. Die moesten nog helemaal naar Nederlands-Indië komen. De door Japan uitgeroepen capitulatie betekende een vrijheid van slechts twee dagen omdat daarna de ‘Republiek Indonesië’ werd uitgeroepen, waardoor het leven buiten de kampen nog gevaarlijker zou worden dan tijdens de Japanse bezetting. Doordat de communicatie slecht was omdat er nauwelijks radio’s voorhanden waren – die moesten tijdens de Japanse bezetting ingeleverd worden – duurde het dagen, soms weken voordat iedereen doordrongen was van de bevrijding. Daarom werden boven Java pamfletten uitgestrooid waarin stond dat niet Nederlands-Indië maar ‘Indonesia’ bevrijd was, een term die tot dan toe taboe was geweest.

Voorzichtig het Wilhelmus

In de Jappenkampen werd het nieuws van de bevrijding op verschillende manieren medegedeeld. Zo moest in het ene kamp de door de Japanners aangestelde Nederlandse kampleiding bij een hooggeplaatste militair komen, waarna deze voor hen boog, zijn samoeraizwaard aanbood en vervolgens vertelde dat de oorlog voorbij was. In een ander kamp moest iedereen zich op de appelplaats verzamelen en werd het goede nieuws door de Japanners verteld. Op wonderbaarlijke wijze kwamen overal rood-wit-blauwe lapjes stof en zelf vlaggen tevoorschijn die, ondanks de vele doorzoekingen in het kamp, toch al die tijd goed verstopt waren geweest. Heel even werd er van blijdschap gehuild en omhelsd, waarna schuchter het Wilhelmus werd ingezet. Niemand durfde het goede nieuws nog echt te geloven. Overigens werd wel meteen op aangedrongen de kampen niet te verlaten omdat pemoeda’s (radicale jongeren) iedereen die niet Indonesisch was een kopje kleiner wilden maken. Met name in de mannen- en jongenskampen werd deze waarschuwing in de wind geslagen. Zij wilden zo snel mogelijk op zoek naar hun vrouwen, moeders en kinderen in de hoop dat zij de verschrikkingen in de Japanse concentratiekampen overleefd zouden hebben. Velen van hen die het toch probeerden zouden de gruwelijke lynchpraktijken echter niet overleven.


Bezetter werd beschermer

Inmiddels hadden de Japanners bevel gekregen om in die gebieden waar zich nog geen geallieerde troepen bevonden, het gezag en orde te handhaven en tevens de geïnterneerden te beschermen. Hoewel de Japanse bewakers zich wat vriendelijker opstelden en de voedselsituatie beter werd, gaf dat voor de gevangenen niet bepaald een bevrijd gevoel. Het was een krankzinnige gewaarwording dat de vaak wrede Japanse bewakers nu opeens hun beschermers waren. In september 1945 bereikten de eerste Brits-Indische troepen de haven van Batavia. Op Sumatra landden de eerste Britse troepen pas in de loop van oktober 1945. Eind november waren alle Japanse interneringskampen op Sumatra ontruimd. In gebieden buiten Nederlands-Indië, zoals Japan, Thailand, Birma en Singapore, waar zich vele duizenden Nederlandse krijgsgevangenen bevonden, waren de geallieerde eenheden relatief snel aanwezig. Maar het duurde voor hen soms nog weken voordat zij herenigd konden worden met hun gezinnen dan wel het verschrikkelijke nieuws te horen kregen dat hun geliefden de gruwelijkheden, de enorme honger of de nare ziektes in de Jappenkampen niet overleefd hadden.

 

Spreekt dit onderwerp u aan? Mis dan de volgende programma's bij ONS niet:

- De film Max Havelaar, woensdag 17 augustus 2022 om 21 uur.

- De serie De Laatste Ooggetuigen - Nederlands-Indië, vanaf 8 augustus 2022 iedere maandag om 20 uur.

Ziet u een bepaald onderwerp graag terug in één van onze columns of heeft u zelf een leuk verhaal te vertellen? laat het ons weten via [email protected] !